Hoa lan - Loài hoa cao quý nhất

Trong thế giới tự nhiên mà con người sinh sống, duy nhất chỉ có hoa mới muôn hình, muôn vẻ muôn sắc ngàn hương được chắt lọc từ tinh hoa nhất của trời đất mà thành. Vì vậy hoa là vẻ đẹp của cuộc đời, là thú chơi tao nhã của mọi người, là tiếng nói của tình yêu và là lời chúc mừng của mọi tín ngưỡng.

      Suốt đời người từ lúc chào đời cho đến lúc qua đời và cả khi đã đi vào cõi vĩnh hằng lúc nào cũng cần hoa, yêu hoa và khát hoa. Dân tộc ta còn coi hoa là đẹp nhất nên đã ví “Người ta là hoa của đất”.

Đặc biệt phái đẹp thường được so sánh với hoa như: hoa hậu, hoa khôi, mặt hoa da phấn, cười tươi như hoa. Người con trai khen người con gái đẹp như hoa không cần có lý chỉ cần có tình:

Cổ tay em trắng như ngà

Đôi mắt em liếc như là dao cau

Nụ cười như thể hoa ngâu

Cái khăn đội đầu như thể hoa sen.

              (Cao dao)

lap1-1626868509.jpg

So sánh nụ cười của em như hoa ngâu, khăn đội đầu của em như thể hoa sen là vô lý. Thế mà muôn đời em vẫn xúc động đến xao xuyến cả cõi lòng.

Bao người đã lấy hoa đặt tên cho con gái: Lan, Hồng, Huệ, Cúc, Nhài, Đào…Công chúa Huy Linh triều Trần còn được vua cha đặt tên là “Nhất Chi Mai” (Một cành mai). Người tài còn được gọi là tài hoa, hoa tay, bút hoa. Nhiều vật đẹp cũng được gọi tên hoa như: giường hoa, chiếu hoa, bát hoa, đèn hoa, pháo hoa, tường hoa, hoa gió, hoa văn…Hoa dung dưỡng mọi tâm hồn con người giúp con người yêu đời, yêu thương, trân trọng nhau cùng nhau hướng tới chân, thiện, mỹ và cùng nhau thanh thản đi vào cõi vĩnh hằng. Đời sống vật chất của xã hội ngày càng cao thì nhu cầu chơi hoa của con người ngày càng lớn.  

Hoa nói chung là cao quý như vậy. Hoa lan lại còn đứng hàng đầu muôn hoa nên tự ngàn xưa đã được loài người mệnh danh la loài hoa vương giả và đã dành những từ ngữ tột cùng để nói lên sự cao quý bậc nhất của hoa lan: thanh lịch, kiêu sa, kiều diễm, vương giả, nữ hoàng, chúa tể, quyến rũ, nỗi ám ảnh khôn nguôi, độc đáo, đam mê, say đắm, khát vọng chơi…Theo sách “Gia ngữ” cách ta khoảng 2500 năm, đức Khổng Tử đã ca ngợi “Lan đương vương giả chi hương” nghĩa là “Lan đúng là chúa tể hương thơm” trong trời đất. Theo điều kiện sinh trưởng của lan, ông cha ta đã chia ra hai loài là phong lan và địa lan (nhiều nước đặt tên theo hình lá gọi là lan kiếm). Bài viết này chỉ xin giới thiệu khái lược về phong lan để đi sâu phần sau là truyền thống chơi địa lan của dân tộc ta.

* Phong lan: Gọi là phong lan vì rễ phát triển trong không khí để nuôi cây sống. Nếu trồng vào đất phong lan sẽ chết. Do vẻ đẹp kiều diễm và lối sống kiêu sa, phong lan được giới chơi hoa tôn vinh là nữ hoàng trong vương quốc các loài hoa. Phong lan có ba giá trị lớn mà loài người yêu quý.

Một là phong lan có khoảng trên 2 vạn 5 nghìn loài nên cống hiến cho người được thưởng thức muôn hình muôn vẻ, muôn mầu, muôn sắc, muôn hương. Đội ơn đất trời hào phóng đã ban tặng cho nhân dân ta đất nước ta một giải non sơn gấm vóc tam sơn tứ hải nhất phần điền. Rừng của ta rất rộng lớn, trong số diện tích rừng nguyên sinh bao la không thiếu một chủng loại hoa lan nào, kể cả loại quý hiếm nhất thế giới là Hài đỏ. Khí hậu nhiều ánh sáng độ ẩm, Việt Nam là vương quốc của hoa lan. Lâu nay, rừng lan của ta đang bị chảy máu, vấn đề khẩn thiết là phải có ngay sự quản lý, khai thác và phát triển lan rừng.   

Hai là về những giá trị của tinh dầu triến xuất từ phong lan, những vị thuốc và đồ uống chế xuất từ phong lan.

Ba là về giá trị kinh tế của phong lan là rất cao, hiện tại loại thấp nhất cùng từ hàng trăm ngàn đồng một dò, loại quý hiếm có thể tới hàng triệu đô la Mỹ một dò như Hài đỏ. Phong cách thưởng thức phong lan của người Việt đã hình thành từ lâu đời là tổng hợp toàn diện gồm sáu tiêu chí: lá đẹp, bộ rễ đẹp, những dải hoa đẹp, có hương thơm, nở hoa đúng Tết Nguyên Đán và thời gian ra hoa lâu. Loại nào càng đạt nhiều tiêu chí càng quý. Lâu nay người Việt  ta yêu thích các loài như: Phi điệp, Đai Trâu, Nghinh xuân, Ngọc điểm, Cattlya, Hồ điệp, Van đa, Quế lan hương, Da báo, Đuôi cáo..

* Địa lan: Gọi là địa lan và rễ sống phát triển trong đất kháng thủy. Nếu ký vào các vật thể như Phong lan, địa lam sẽ chết. Ở Việt Nam, hàng nghìn năm dưới chế độ phong kiến độc lập tự chủ, mọi triều đại, các Vua chúa đều chơi địa lan và coi địa lan là đứng đầu trong danh hoa dị thảo của “Tứ kỳ viên (Bốn thứ kỳ tuyệt của vườn cảnh Việt Nam là Mộc, Thạch, Ngư, Cầm tức cây, đá, cá, chim) nơi cung đình. Vì vậy có câu tục ngữ “Vua chơi lan, Quan chơi trà” và đã hình thành dòng lan cung đình truyền thống của thế giới sinh vật cảnh Việt Nam, được mệnh danh là loài hoa vương giả. Đặc biệt, vua Trần Nhân Tông  còn tạo dựng lên một vườn địa lan bao gồm trên 500 loài và đặt tên là “Ngũ bách lan viên” trong vườn thượng uyển trên đồi Long Đỗ (Nay là vườn Bách Thảo- Hà Nội). Nhà vua đã lập ra các chức như tầm lan quan, nhiệm vụ tìm tòi sưu tập các loài lan quý hiếm, nữ giám lan chuyên chăm sóc lan. Các bà đã thu gom nước rửa mặt của các cung tần mỹ nữ và của những người phụ nữ đẹp trong vùng về lau rửa lá lan để lan ra hoa cho hương thơm thêm quyến rũ. Xưa chỉ các các Hoàng thân quốc thích và giới trí thức thượng lưu mới biết chơi và được chơi. Các cụ ta thường nói “Thức giả thị bảo, bất thức giả thị thảo” nghĩa là “Người biết thì coi lan như báu vật, người không biết thì coi lan chỉ là loài cây cỏ”. Nhưng chúng ta hôm nay thật là may mắn, ước mơ nhiều đời của người bình dân “ Bao giờ cho đến tháng mười- Hoa vương giả đến với người bình dân” đã trở thành hiện thực. Giờ đây, chơi lan đã trở thành một phong trào khá rộng rãi.

Người chơi lan trước hết phải biết nuôi lan. Nuôi lan vô cùng công phu và cầu kỳ, cao hơn kỹ thuật phải nói là nghệ thuật mới đúng. Vì người và lan bên nhau thấm đẫm honnf cây và hồn người, quan hệ tương sinh, tương ứng, tương liên, đồng hóa, đồng khí, đồng cảm. Nói như cố nhà thơ Trần Lê Văn là rất đúng:

Những khóm lan mang tên người đẹp

Tố tâm, bạch ngọc, mặc lan nương

Nước rửa mặt lau từng chiếc lá

Người với cây yêu nhau lạ thường.

(Vườn cảnh của cha tôi)

Biết nuôi lan đã khó, biết thưởng thức lan còn khó hơn nhiều. Phải thực sự là người có tâm hồn giàu tri thức, nhạy cảm cà có tâm trong sáng mới thưởng thức được bốn mặt kỳ diệu của địa lan là diện hương, diện sắc, diện thế và diện vận.

* Diện hương: Biết thưởng lãm hương thơm của lan

  Hương lan thầm kín thoảng nhẹ mỏng tang, khí gần, khí xa, khí đậm, lúc tinh thông, bịn rịn, vừa tiết kiệm, vừa hào phóng. Nhịp thở của lan không tuân theo một quy luật nào. Có lúc bỗng dưng hương lan phát xạ không quá mấy giây nhưng lan tỏa rất rộng rồi lại bỗng dưng hụt hẫng. Sau giây phút lại lâu hơn lại đường đột dâng tặng người kiên nhẫn đang đợi chờ thưởng lãm, khiến người say mê khám phá thấy mình như đang du đãng trong mê cung mà ở đó có giai nhân tuyệt mỹ, vừa như mời mọc ta vừa như chạy trốn khỏi ta. Nhưng hương lan vẫn cứ ngập tràn dung dưỡng tâm hồn ta. Cái huyền bí ấy làm lên ma lực như đùa giỡn với người không bao giờ đã khát hương lan. Người sành còn có thể phân biệt được hương của từng loại lan trên cùng một kênh. Hương lan hào phóng hậu đãi khách lịch lãm, thanh cao, chối từ kẻ phàm phu tục tử dù cho họ có vít ngồng hoa dí sát vào mũi mà hít mãi.

* Diện sắc: Biết thưởng lãm sắc đẹp của lá và hoa lan

Người xưa tổng kết “Quan hoa nhất thời, quan diệp kinh niên” nghĩa là xem hoa chỉ có một thời gian còn xem lá thì là quanh năm. Nuôi lan nếu biết chăm sóc đúng kỹ thuật: chất trồng, ánh sáng, độ ẩm, thông thoáng, không để đói khát cũng không bồi quá no úng và không để rệp bệnh thì quanh năm lá lan có màu xanh thẫm, bóng biếc, lóng lánh, mỡ màng, bóng mượt có thể soi thấy gương mặt mình trong từng chiếc lá. Không lá nào bị vết đốm nâu hoặc bị cháy đầu lá. Bộ lá như vậy biểu hiện sự sung mãn để làm đòng, trổ hoa và tạo hương. Nhìn những bộ lá đẹp lòng ta vui phấn chấn, thấy sức khỏe thêm và hy vọng đón mùa hoa mãn nguyện.

Sắc hoa lan vô cùng phong phú, mỗi màu là biểu tượng của tình cảm, ước mơ, nhân cách, lẽ sống…gợi cho ta một cảm xúc:

Màu trắng trong: Màu tinh khiết, trang nhã, cao quý

Màu hồng, đỏ: dịu dàng, thanh cao, duyên dáng

Màu lục: thanh tân, tao nhã, sống động

Màu tía: yêu kiều, đằm thắm, dịu dàng, chân thành

Màu tím: thanh cao, đằm thắm, mộng mơ, chung thủy.

Màu vàng: trong sáng, thần bí, kiêu sa

Màu đồng đỏ: huy hoàng, hào hoa

Màu đen: tráng lệ, uy nghiêm, thần bí

Đa màu: sặc sỡ, phồn vinh, hoa lệ

Ở Việt Nam, xưa nay thường tôn thờ ba màu cho là quyến rũ nhất: màu trắng xanh và trong của Thanh ngọc; màu rực rỡ vàng rất cao sang, hoàng tộc của Hoàng vũ, Đại Hoàng, Ngọc bảo, Kim bảo, Hoàng điểm; màu đen nâu thâm u huyền bí của Đại mặc, Mặc biên, Huyền lan.

* Diện thế: Thưởng lãm cái thần vươn tỏa của lá, thẳng tắp, hiên ngang của các ngồng hoa

Lá lan hình kiếm sắc, khẽ vặn mình theo một làn và cong cong như lông mày thanh tú của thiếu nữa, mềm mại vươn tỏa đều trên chậu, e ấp những giò lan. Gặp gió bộ lá nhẹ nhàng lay động, uyển chuyển, biến hóa, vừa như thủ vừa như công, lúc nghinh phong khi uống nắng khêu gợi sự hung vĩ, trưởng sinh trong trời đất.

Hàng loạt ngồng hoa mập mạp, không bấu tựa vào đâu và vẫn thẳng tắp lao lên trời, vút cao, lung linh, sống động, phóng túng. Đặc biệt lạ lùng là những ngồng Hoàng vũ kiêu sa, kiên nhẫn xoay mình cùng vũ trụ, qua một ngày đêm lại quay về điểm cũ kịp đón bình minh. Những nụ hoa như những ngọn bút phóng nghiêng nghiêng. Quá trình hoa nở thật nhiều vẻ đẹp, từ ngậm sương rồi hàm tiếu, hàng mi của hoa cương lên, nứt dần, khe khẽ cong cho đến độ mãn khai thì những cánh hoa được thiên nhiên phân bổ thật tài tình hợp lý như các vũ nữ biến hóa trong sắc áo thanh lịch. Thưởng hoa lòng ta trở nên thanh thản, quên đi những nỗi lo toan thường nhật.

* Diện vận: Thưởng lãm được cái ý nhị của lan

Cái đẹp hoàn hảo của ba mặt hương, sắc, thế cộng với tâm hồn nhạy cảm và tâm trong sáng của khách sành điệu cảm ứng qua lại thăng hoa. Khách bị du dẫn vào cõi mơ màng. Nhắm mắt lại, khách thấy được cả những cái tuyệt mỹ vô hình của lan. Rồi hương lan thanh khiết lại ùa ra bỡ ngỡ như ban đầu. Khách chợt hồi hộp, cánh mũi phập phồng từ từ đưa dẫn hương lan vào thật sâu trong lồng ngực. Lúc này hương lan trở thành men say lan tỏa lâng lâng tạo cảm giác đê mê như kích thích con nghiện dẫn tới đỉnh điểm. Khách nhẹ nhàng thở ra và từ từ mở mắt, sắc, thế, ý nhị và trình độ cảm thụ nhạy bén của khách thưởng lan cộng hưởng mà tạo được trong tâm hồn ta. Vì chúng ta mà lan âm thầm làm cuộc tồn sinh dâng hiến suốt cuộc đời. Gần lan, thưởng thức ý nhị của lan, ta thấy được cái tinh túy của đất trời chắt lọc ban cho trong tứ diện để nâng niu, gần gũi, và khai thác mà hướng tới chân, thiện, mỹ của cuộc đời.

Đúng như người xưa nói “Nhân bất thiện chi hoa chi diện, nhân hữu thiện chi hoa chi mạo” nghĩa là người bình thường xem hoa chỉ thấy được mỗi vẻ đẹp bên ngoài của hoa mà thôi. Trái lại, người tài giỏi và sâu sắc thì xem hoa thấy được cái vẻ đẹp về nội dung ẩn chứa trong hình tượng biểu đạt của hoa.     Chao ôi, cái thú chơi hoa lan của ông cha ta mới sâu đậm và thanh lịch làm sao. Một dân tộc truyền thống chơi hoa tới tầm “dạo chơi” và sự thưởng hoa tới tầm minh triết như vậy thật đáng tự hào thay. Chơi với người đôi khi gặp phải đối tượng còn phải cảnh giác chứ chơi với lan ta chỉ nhận được ở đó sự hết mình. Đó chính là cái chân thật, cái xúc động tận đáy với những vẻ đẹp vừa phô bày, vừa kín đáo. Vì vậy cõi tinh thần này coi việc chăm lan và tâm sự với lan và chính lan cùng vẻ đẹp của nó đã giúp con người điều chỉnh chính mình, hoàn thiện và cân bằng mình. Chơi hoa là bỏ cái ác, lấy cái thiện, bỏ cái xấu, vươn theo cái đẹp. Rành rành chơi hoa là một thuần phong mỹ tục thoát lên triết lý nhân sinh của thú thưởng hoa, tạo nên một nét đẹp độc đáo và sang trọng của dân tộc ta.

 

 

 

NNC. Lê Quang Khang, Hội Sinh Vật Cảnh thành phố Hà Nội

Link nội dung: https://ehoinhap.vanhoavaphattrien.vn/hoa-lan-loai-hoa-cao-quy-nhat-a5873.html